Ana içeriğe atla

Tarihenotdus | Tarih, Kültür ve Medeniyetler

ESKİ TURK EDEBİYATI KAYNAKLARINDA ŞAİR TEZKİRELERİ / ÜNİTE 1 Özet (Bahar Dönemi)

1 UNİTE
Eski türk edebiyatının en önemli kaynakları hiç şuphesiz o dönemin edebi eserleridir.Bunların başında divanlar ve mesneviler gelir.
--tezkire arapça( ز ك ر ) z k r kökunden turemiştır.hatırtatmaya vesile olan şey anlamına gelir.


TEZKİRE: belli bir meslekte tanınmış kişilerin başta şairler olmak uzere, velilerin,hattatların,mimar ve musiki ustalarının hatta usta bir çiçek yetiştircisinin hayat ve sanatında söz eden edebi turunun adı olmuştur. Şairlerin toplandığı bu tur biyografik eserler :
TEZKİRE –I ŞUARA,TEZKİRE- TUŞŞUARA olarak zikredilir.

TEZKİRE TURUNUN DOĞUŞU Arapça edebiyatındaki biyografik çalışmalar TABAKAT kitaplarında toplanmaktaydi.tezkire turunun kökeni bu kitaplara dayandırılabilir.
TABAKAT; sıra halinde ust uste könulmuş şeyler zumre sınıf nesil ve kuşaklar.ayni cağda yaşamiş,ayni bilim daliyla uğraşmiş ,kişilerin biyografilerinin anlatıldığı eserlerin genel adı.

TEZKİRE TURUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ
Türkçe pek çok turde ilk çalışmanın sahibi ali şiir nevai ye ait MECALİSUN NEFAİS adlı çalışma çağatay türkçesiyle yazılmış eser,türk edebiyatının ilk tezkire turudur.caminin BAHARİSTANI adlı biyografik eserine ve devletşahın TEZKİRE-I DEVLETŞAH adlı şair tezkirelerine benzer.
--Anadoluda bulunan tezkirelere mödellik etmiştır.
--tezkirelerde cizilen portreler son derece canlıdır
--bu gelenek Çağataylı nevaile birlikte Osmanlıya gecer.
--umumi tarihler dışında bizde mustakil biyografi kitabı olarak kaleme alınan ilk örnek .LAMİNİN :FUTUHUL-MUCAHİDİN Lİ TERVİHİ KULUNBİL MUŞAHİDİN adını taşiyan eserdir.
NOT: şairler tezkiresi olarak ilk örnek ise sahi bey tarafından kaleme alınır--sehi beyden sonra şiir biyografik turunun ilk orneklerini LATİFİ VE AŞIK CELEBİ verir.Bizdeki tezkireler: 15 yuzyila ait
1)ali şir nevai (mecalisun nevais) kemal eraslan
2)şahi beyi (heşt behişt) guney kurt.
3)latifi (tezkiretuşşuara) Rıdvan canım.
4)aşık celebi (meşairuşşara)filiz kılıc16 yuzyıldan sonra
5)hasan çelebi(tezkiretuşşuara) aysun sungurlu.
6)ahdi (gulşenu şuara) suleyman solmaz.
7)beyani (tezkiretuş şuara)aysun sungurhan
8)ali (kunhul ahbarın tezkire kısmı) Mustafa isen
9)sadıki (mecmual havas) Ahmet kartal,Fatma Sabiha
10)riyazi (riyazuşşuara) Namık acıkgoz
11)rıza (tezkire-ı şuara)Gencay zavatço
12)faizi (zubdetul esar)Bekir k17yuzyil sonrası
13) yumni (tezkire-ı şuara)sadık erdem
14)asım (zeyli zubdetul) ali Osman coşkun
15)gufti (teşrifa tüşşuara) kaşıf yilmaz
16)mucip (tezkire-ı şuara) kudret altun
17)safayi (tezkire-ı şuara)Pervin capan
18)salim (tezkire-ı şuara)Adnan ince
19)beliğ (nubhetul asar-lı zeyli zubhetul eşar)
---------18 yuzyil-----------
20)safvet (nubhetul esar min feizil eşar)
21)Ramiz (adabı zurefa) sadık erdem
22)silahtarzade( tezkire-ı şuara)Furkan özturk
23)esrar dede (tezkire-ı şuara mevleviye)ilhan genç
24)akif (miratışiir) İsmail hakkı aksoyak
25)şefkat (tezkireı şuara)filiz kılıç
26)esat efendi (bağceyi safaen)rıza ograş
27)arif hıkmet (rezkiretuşşuara)
28)fatih (hatimetul eşar)
---------------19 yuzyil--------------
29 tevvik( mecmuatuşşuara)ruhsar zubeyiroğlu
30mehmet tefik(kafile-ı şuara )Fatma Sabiha
31)faik Reşat(eslaf)
32)Mehmet sıraceddin (mecmuayı şuara)
----------20 yuzyil-------------
33)ali emiri(tezkire-ı şuara)
34)ibnulemin(Mahmut kemal inal)
SON ASIR TURK ŞAİRİ
35)nail tumen (tuhfe-ı naili)

POETİKA:bir sanat uzerine uretilen duşunce ve teorılerin butunundur.ALİ EMİRİ EFENDİ tezkireyi şuara amilde ve işkonda şairlerinde sadıce ayni şehirde doğan biyografilerden ibaret tezkire haline getirdi.

FARKLI NİTELİKLİ BİLGİLER BARINDIRAN ESERLER
Hoca saadettin ince tacut tevarihi ,alinin kunbul ahbarı ve katip celebinin fezlekesi
--turkçe şair biyografı yazma geleneği doğu turkcesınde başlamiş olmakla birlikte bu yazı dilinde gelişimini surdurememiştır.nevaiden sonra ancak sadıki ile ikinci bir örnek verebilmiştır.
RİYAZİ TEZKİRESİ 17 ile 18 yuzyil arasında geçiş dönemidir.

RİYAZİ İLE BAŞLAYAN ONTOLOJİ TİBİ TEZKİRECİLER
Yumni,seyrekzade asım,beliğ,silahtarzade Mehmet.emin şevkat.
--tezkirelerde özellikle verilen öeneklerde önce şairin sanatına yönelik önemli değerlendirme unsurlarına rastlanır. Pesend û ısgaya kabil şiir boş ayende nazım.rengin inşa aşikane güzel ve muhayyel eşar gibi bütün tezkirelerde karşımıza çıkan terminolojı bunun kanıtıdırCağdaş biyografi turunu bize veren BEHCET NECATİGİLİN edebiyatımız isimlı sözluğudur.

TÜRK EDEBİYATINDA İLK TEZKİRELERALİ ŞİR NEVAYİ :MECALİSUN NEFAİS:::

Heşt behişt =şahi beyin ilk Anadolu tezkiresi latifi şahı beyden sonra =tezkire tuşşuara yi çıkarır17 y.y da itibaren biyografilerın kısa seçilen örneklerin fazla olduğu antoloji tipi tezkirelerle karşılasırız.ALİ ŞİR NEVAİ özellikle farzça divanı ve mecalisun nefais adlı tezkiresiyle irandada öncudur.

RAVZA:cennet bahçesi,eski türk edebiyatından kaynakları arasında mecalisun nefais ayrıcalıklı yeri vardır.bir ünsüz ve sekiz babtan oluşur her tabakasına MECLİS ismini verir.

TETİMME:bir eksiği tamamlamak için katılan şey.

TÜRKİ GÜY:Türkçe şiir söyleyen şairlerin bier kısmı.
--ali şir nevai şairler hakkında bilgi verirke,önce şairin ismini zikreder.sadıce ‘’huseyin baykaranın’’şiirlerinin tamamının matla beyitlerini tezkiresine almiştır.mecalisun nefais hem fars edebiyatı hemde türk edebiyatı için önemli bir eserdir.
Farzca şiir söyleyen şairleri anlatan eserler :tezkiretuşşuara,devletşah ) tuhfe-ı sermi mir ziya safei)

TARDU AKS bir mısranın iki cuzzunu matatez ile başka bir mısra oluşturma ve bu şekilde bir beyit teşkil etme .

MİRZA BEY:gözun öylesine bela veren kara olmuştur adeta cana kara bela olmuştur.

SEHİ BEY HEŞT BEHİŞT:Abdaloğlu ismiyle edirnede doğar Necati beyin yanında yetişmiştır.
DİVAN KATİBİ eskiden taşrada memur olan vezir veya amirlerin mektupculuk vasivesini gören memur

TEVLİYET: vakıf işlerine bakma görevi.

MUTEVELLİ :bir vakfın idaresine bakan kişiSehi bey;dıvan sahibi bir şair olmasına rağmen daha cok tezkiresiyle tanınır.

HEŞT BEHİŞT:Bir önsuz her birine beyit behişt yani cennet adı verilen sekiz tabaka ve bir hatimeden oluşur.mödel olarak ali şir nevainin mecalisun nefais eserinden etkilenmiştır.heşt behişte bulunan241 şair hakkında fazla bılgı verilmemiştır.sehi beyin dili süs ve özentiden uzak sade ve açıktır,bazı cumleleri eksik bırakır.
--heşt behiştın en önemli tarafı Osmanlı devleti sınırları içerisinde yetişen şairlerın ilk kez bir tezkire halinde toplaması ve böylece bir cok şairi unutulmaktan kurtarmasıdır.tezkire Osmanlı edebiyatının ilk devirlerindeki şairlerin coğu hakkında bilgi veren tek kaynaktır.ayrıca sehi bey anadoludaki şuara tezkireciliğini başlatmiş bu bakımdan kendisınden sonra gelen tezkirecilere örnek olmuştur.

MEVLANA KATİP ŞEVKİ:ismi yusuf olup edirneli bir kadının kuludur.rıka yazısının unlu hattat yakuttan daha güzel yazardı sulyan beyazıdın kendisine görev vermesini bile mutevazi ve makama kiymet vermeyerek bu meşhur sözleriyle geri cevirmiştır.Kimsenin mahkumu olmak istemem bu yuzden hayatı karardı.

ÖRNEK İKİ MISRASI:ey guneş gibi güzel aydınlık yüzlu sevgili garip şevki kimdir diye soracak olursa gözu yaşlı feleğin hışmına uğramiş birisidir.Canlar bağışlayan dudğının hayaliyle canım tenden yurudu gitti ağlasam ben ağlayayim cunku can evimden iki can cıktı.Tum yeteneğini kullanarak osmanoğulları tarihi yazmiş guçlu bir nesir ustasıdır.türkçede bu alanda onun kadar guzel yazan yok.

Hazırlayan: Kenan TUNC ve Facebook Dört Mevsim Edebiyat sayfasına teşekkür ederiz.

Yorumlar

  1. Şahi Bey? Güney Kurt? Bunlar kim acaba? Doğrusu Sehi Bey, Günay Kut'tur..

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış, Türkçe karakter kullanılmayan ve tamamı büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır. Ayrıca suç teşkil edecek hakaret içerikli yorumlar hakkında muhatapları tarafından dava açılabilmektedir.